Ochotnicze Hufce Pracy funkcjonują w Polsce od ponad 60 lat. Ich. głównym celem i podmiotem działań była i jest młodzież wymagająca specjalnej troski i pomocy. Szczegółowe cele, zadania oraz formy i metody ich działalności ulegały zmianom i modyfikacjom stosownie do zmian zachodzących w sytuacji społeczno-gospodarczej kraju.
Fundamentalne zadanie OHP jakim jest praca dla dobra młodzieży pozostawały jednak niezmienne. Ochotnicze Hufce Pracy w swej działalności wykorzystują oraz kontynuują pozytywne doświadczenia podobnych organizacji o zbliżonych celach działania funkcjonujących w okresie II Rzeczypospolitej oraz w pierwszych latach powojennych.
Organizacjami takimi były:
- Ochotnicze Drużyny Pracy (Ochotnicze Drużyny Pracy powstały w 1932 r. na Śląsku. Ich głównym celem było niesienie pomocy dla bezrobotnej młodzieży).
- Junackie Hufce Pracy (Junackie Hufce Pracy zostały powołane dekretem Prezydenta RP z dnia 22 września 1936 roku. Głównym celem ich działalności było zapewnienie bezrobotnej młodzieży w wieku 16-20 lat możliwość odbycia przysposobienia do służby wojskowej lub do wojskowej służby pomocniczej, uzupełnienie wykształcenia ogólnego, zdobycia kwalifikacji zawodowych oraz niezbędnej wiedzy obywatelskiej. Junackie Hufce Pracy uczestniczyły w robotach publicznych, głównie przy budowie Centralnego Okręgu Przemysłowego oraz portu i miasta Gdyni).
- Bataliony Odbudowy Stolicy i Kraju (pierwszy batalion odbudowy stolicy powstał w 1946 roku. Celem tego batalionu i następnych było przyspieszenie tempa odbudowy stolicy oraz zapewnienia młodzieży z przeludnionych rolniczych terenów możliwości pracy, a także nauki /praca 4 godz. dziennie oraz nauka 4 godz. dziennie).
- Powszechna Organizacja Służba Polsce (25 lutego 1948 roku Sejm uchwalił ustawę o powołaniu Powszechnej Organizacji ‚Służba Polsce’, której celem było rozszerzenie systemu wychowania i przedłużenie kształcenia poza okres obowiązku szkolnego’, Powszechna Organizacja ‚Służba Polsce’ funkcjonowała do 1955 r.).
Rok 1958 był pierwszym rokiem funkcjonowania Ochotniczych Hufców Pracy, Podstawą prawną ich organizowania była Uchwała Rady Ministrów Nr 201/58 z dnia 13 czerwca 1958 r, powołująca do życia Ochotnicze Hufce Pracy Związku Młodzieży Socjalistycznej (uchwała oraz późniejsze zmiany, że OHP funkcjonują pod kierownictwem i nadzorem organizacji młodzieżowych).
Jako główne zadania OHP określano niesienie pomocy w rozwijaniu gospodarki narodowej oraz stworzenie uczestnikom hufców zwanych w tym czasie ‚junakami’ możliwości uzupełnienia wykształcenia ogólnego, a zwłaszcza podstawowego oraz zdobycia kwalifikacji zawodowych.
Rozwój OHP w tym okresie związany był z duża liczbą młodzieży, która nie kończyła szkoły podstawowej / około 70 tys. rocznie/, nie miała zawodu oraz przygotowania do życia w normalnym społeczeństwie.
Pierwszy ochotniczy hufiec pracy rozpoczął swoją działalność już 15 czerwca 1958 r. w Mikołowie w Bieszczadach. Kolejne w Przysłupie i Wetlinie pracując przy budowie kolejki wąskotorowej Rzepedź-Moczarne. Po trzech miesiącach hufce na Śląsku gdzie młodzież pracuje przy rozbudowie Zakładów Chemicznych w Oświęcimiu. Powstaje Hufiec Pracy w Zgorzelcu. Junacy pracują w Turoszowie i Bogatyni na budowie kopalni odkrywkowej węgla brunatnego.
Pod koniec roku 1958 w hufcach pracy pracowało 1.200 uczestników zaś pod koniec 1959 r, w różnych formach OHP było 8,850 uczestników.
Podstawową formą działalności Ochotniczych Hufców Pracy były hufce stacjonarne dla pełnoletnich.
W roku 1961 przystąpiono do organizowania hufców dla młodocianych. W 1964 roku funkcjonowało już 367 hufców skupiając blisko 9 tys. dziewcząt i chłopców w wieku 16-17 lat. 30 % spośród nich nie posiadało wykształcenia podstawowego.
Hufce stacjonarne dla pełnoletnich i młodocianych delegowano do pracy tam gdzie odczuwalny był znaczny deficyt rąk do pracy. Dostarczały one fachowców o najbardziej deficytowych w budownictwie specjalnościach: murarzy, tynkarzy, betoniarzy, cieśli, itp.
W początkach lat sześćdziesiątych zaczęto organizować hufce dochodzące bez zakwaterowania.
Począwszy od roku 1960 Ochotnicze Hufce Pracy rozpoczęły działalność w środowisku młodzieży szkół ponadpodstawowych i szkół wyższych. W wyniku tej działalności rozpoczęły funkcjonowanie hufce sezonowe /śródroczne i wakacyjne (hufce śródroczne funkcjonują w ciągu roku szkolnego w czasie wolnym od zajęć lekcyjnych, a hufce wakacyjne w okresie wakacji letnich i ferii zimowych).
W roku 1960 liczba uczestników hufców sezonowych wynosiła zaledwie 22 tys. a w roku 1964 już 364 tys. uczestników, w latach największego rozwoju form sezonowych liczba uczestników wynosiła około 500 tys. rocznie. Od 1975 r. organizowano zagraniczne OHP dla młodzieży szkolnej i studenckiej w państwach bloku socjalistycznego.
W ramach hufców sezonowych organizowane były również praktyki zawodowe dla uczniów szkół ponadpodstawowych i studentów szkół wyższych. W latach siedemdziesiątych nastąpił znaczny rozwój form i metod międzynarodowej wymiany młodzieży. W okresie największego rozwoju tej działalności za granicę wyjeżdżało kilkadziesiąt tysięcy młodzieży polskiej, a w kraju przyjmowano kilka tysięcy młodzieży z zagranicy.
1 kwietnia 1981 roku rozpoczęło działalność 19 Oddziałów Cywilnych OHP rekrutując ponad 3000 junaków.
Pod koniec 1982 roku Ochotnicze Hufce Pracy Uchwałą Rady Ministrów Nr 260 z dnia 16 grudnia 1982 r. zostały wyłączone z podległości ruchu młodzieżowego i przekształcone w państwową jednostkę organizacyjną, zaś Uchwałą Rady Ministrów Nr 261 z dnia 16 grudnia 1982 roku do struktur organizacyjnych OHP zostały wprowadzone oddziały obrony cywilnej, w których młodzież w wieku poborowym miała odbywać zasadniczą służbę w obronie cywilnej. Wojsko przejęło kontrolę nad hufcami.
Nadzór nad działalnością nowo powołanej państwowej jednostki organizacyjnej Rada Ministrów powierzyła Ministrowi Obrony Narodowej i w określonym zakresie Ministrowi Pracy, Płac i Spraw Socjalnych (taka obowiązywała wówczas nazwa).
Głównym zadaniem Ochotniczych Hufców Pracy w myśl powyższych uchwał było:
- organizowanie ochotniczej pracy młodzieży w celu realizacji zadań wychowawczo-społecznych i gospodarczych, zwłaszcza w dziedzinie wyżywienia narodu, budownictwa mieszkaniowego, komunikacji, ochrony środowiska oraz wykorzystanie bazy surowcowej,
- umożliwianie uczestnikom hufców pracy zdobywanie kwalifikacji zawodowych lub uzupełnienie wykształcenia podstawowego,
- umożliwianie młodzieży odbywania praktyk szkolnych i studenckich w sezonowych hufcach pracy, a absolwentom szkół zawodowych wstępnego stażu pracy,
- tworzenie warunków do odbywania przez młodzież w wieku poborowym zasadniczej służby w obronie cywilnej.
Lata 1983-1990 były okresem „uwojskowienia” OHP.
Kierownicze stanowiska w Komendzie Głównej oraz w komendach wojewódzkich zajmowali w większości oficerowie WP oddelegowani do służby poza wojskiem w strukturach OHP. Wzrosła liczba junaków w oddziałach obrony cywilnej do ponad 20 tysięcy.
Należy zaznaczyć, że w latach tych rozwijała się również działalność hufców stacjonarnych i dochodzących /bez zakwaterowania/ oraz działalność form sezonowych OHP i wymiany zagranicznej młodzieży.
W drugiej połowie lat osiemdziesiątych zarysował się jednak spadek ilości hufców stacjonarnych, gdyż dla zakładów pracy bardziej ekonomiczne było utrzymywanie oddziałów obrony cywilnej niż stacjonarnych hufców pracy.
Zachodzące zmiany polityczno – społeczne w kraju w latach 1989-1990 miały znaczący wpływ na dalszą działalność OHP.
Nadmierne „uwojskowienie” OHP rodziło niezadowolenie znacznej części etatowych „cywilnych” pracowników OHP oraz wywołało falę ostrej krytyki społeczeństwa, a zwłaszcza związków zawodowych w środkach masowego przekazu.
Uzasadniona krytyka nadmiernego „uwojskowienia” OHP spowodowała również uboczny, ujemny skutek negacji całokształtu dorobku i osiągnięć Ochotniczych Hufców Pracy. Podważana była celowość dalszego istnienia i funkcjonowania OHP.
Nowe „cywilne” kierownictwo Ochotniczych Hufców Pracy powstałe po wyprowadzeniu w 1990 r, ze struktur OHP oddziałów obrony cywilnej i oficerów zawodowych WP rozpoczęło walkę o dalsze istnienie OHP.
Przy aktywnym udziale związków zawodowych zrzeszających pracowników OHP opracowało i przedstawiło zainteresowanym komisjom sejmowym i senackim materiały uzasadniające dalszą konieczność funkcjonowania OHP dla dobra samej młodzieży, a pośrednio i dla społeczeństwa.
Przedstawione argumenty zostały przez senackie i sejmowe komisje zaakceptowane. Znalazło to swój wyraz w stosownych zapisach o roli i zadaniach OHP w dwóch ustawach tj. ustawie z dnia 7.09.1991 r. o systemie oświaty oraz ustawie z dnia 16.10.1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu.
Na tej podstawie Rada Ministrów swoim rozporządzeniem z dnia 8.09.1992 r. w sprawie Ochotniczych Hufców Pracy sprecyzowała zasady ich funkcjonowania w nowych uwarunkowaniach społeczno-gospodarczych kraju.
Lata dziewięćdziesiąte to okres, w którym zreformowane OHP potwierdziły swoją przydatność społeczną, stały się komplementarnym ogniwem systemu edukacji, opieki i wychowania.
